เจ้าจอมเลียม ในรัชกาลที่ 5

เจ้าจอมเลียม ในรัชกาลที่ 5 เกิดเมื่อวันที่ 10 สิงหาคม พ.ศ. 2424 เป็นบุตรีคนที่ 4 ในเจ้าพระยาสุรวงศ์วัฒนศักดิ์ (โต บุนนาค) กับ ท่านผู้หญิงตลับ (สกุลเดิม โอสถานนท์) ท่านมีพี่น้องร่วมมารดา ดังนี้

เมื่อท่านอายุได้ 11 ปี มารดาส่งเข้าไปอยู่ในพระบรมมหาราชวัง ในสำนักของท่านเจ้าคุณพระประยูรวงศ์ ( เจ้าคุณจอมมารดาแพ ในรัชกาลที่ 5 ) ผู้เป็นอา ต่อมาได้ถวายตัวรับใช้ รับพระมหากรุณาธิคุณโปรดเกล้าฯให้เป็นเจ้าจอม พร้อมรับพระราชทานเบี้ยหวัดตั้งต้น 40 บาท ในระหว่างรับราชการ ท่านได้รับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ ตติยจุลจอมเกล้า เหรียญรัตนาภรณ์ เข็มพระชนมายุสมมงคล เข็มพระกำนัล เหรียญรัชฎาภิเศก ประพาสมาลา ทวีธาภิเษก และมีส่วนในพระราชพินัยกรรมด้วย

ภายหลังสิ้นรัชกาลที่ 5 ได้ 2 ปีแล้ว ท่านจึงกราบถวายบังคมลาออกมาอยู่ที่บ้านเดิม ตำบลตลาดแขก ฝั่งธนบุรี กับมารดาและพี่น้อง ตลอดชีวิตได้ทำบุญมากมายหลายอย่าง ยกตัวอย่างมาโดยสังเขปดังนี้

พ.ศ. 2464 ส่งเงินเข้าเป็นสมาชิกกิตติมศักดิ์ของสภากาชาด 3,000 บาท สร้างเตียงในนามเจ้าคุณ บิดา และสร้างเรือนคนไข้ที่ตำบลพระประแดง จังหวัดสมุทรปราการ ในนามท่านผู้หญิงตลับ มารดา

พ.ศ. 2466 ชักชวนพี่น้อง สร้างพระป่าเลไลยก์ ซึ่งเป็นรูปเดิม ของสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ ปู่ของท่าน ซึ่งบิดาได้ทำค้างไว้จนสำเร็จ ประดิษฐานไว้ในภูเขาวัดประยุรวงศาวาส ธนบุรี

พ.ศ. 2494 สร้างหนังสือธรรม 3 ฉบับๆละ 1,000 เล่ม ถวายตามวัดต่างๆสิ้นเงิน 8,500 บาท กับทั้งถวายพรมปูในพระอุโบสถวัดบุปผาราม สิ้นเงินอีก8,550 บาท

สร้างตึกประยูรวงศ์ ในวัดบุปผาราม อุทิศให้เจ้าคุณพระประยูรวงศ์ อาของท่าน เมื่อปี 2498 สิ้นเงินกว่า 300,000 บาท

นอกจากในการบุญกุศลที่ทำเป็นอันมากแล้ว ท่านยังมีฝีมือในทางการช่าง เช่น เมื่อคราวอยู่ในวัง ได้อุตสาหะรวบรวมกระดาษหัวจดหมาย ของทั้งเจ้านายและข้าราชการ รวบรวมเป็นเล่มใหญ่อย่างดี ทูลเกล้าฯถวายสมเด็จพระศรีสวรินทิรา บรมราชเทวี พระพันวัสสาอัยยิกาเจ้า และเวลาที่วัดบุปผารามมีงานเทศน์มหาชาติเพื่อรวบรวมทุนสร้างอุโบสถ ท่านก็จัดประดิษฐ์เครื่องกัณฑ์พิเศษ ทำเป็นเรือสำเภาใหญ่หรือ ตะกร้าใหญ่เพื่อบรรจุของถวายพระ จนครบจำนวนกัณฑ์ นอกจากนี้ยังได้ประดิษฐ์เรือนตุ๊กตา มีทั้งห้องนอน ห้องครัว ห้องนั่งเล่น ห้องพระ ซึ่งมีโต๊ะหมู่บูชาฯลฯ งดงามอย่างของจริง ซึ่งเรือนตุ๊กตานี้เมื่อท่านอนิจกรรมแล้ว ทายาทจึงบริจาคไว้ปรากฏในพิพิธภํณฑ์สถานแห่งชาติ พระนคร จนทุกวันนี้

ครั้งสุดท้ายได้รับพระมหากรุณา พระราชทานเงินค่าครองชีพ จากพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิพลอดุลยเดชรัชกาลที่ 9 เป็นเงิน 2,000 บาท

ท่านได้ล้มป่วยด้วยโรคหัวใจ เมื่อวันที่ 27 พฤษภาคม พ.ศ. 2503 อาการมีแต่ทรงกับทรุด จนถึงอนิจกรรม เมื่อวันที่ 10 มิถุนายน พ.ศ. 2503เวลา 15.50 น. สิริอายุ 78 ปี